Notities voor de haptonomie en de bewegingswetenschappen bij het artikel ‘Gezondheid is een strijd’ van filosoof Henk Oosterling
Leestijd ruim 6 minuten
In ‘Gezondheid is een strijd – Van lijfsbehoud naar lichaamsdenken’ zet auteur Henk Oosterling het herstelbegrip in de zorg af tegen het idee van integrale gezondheid. Daarbij gaat het niet om het herstel van een heelheid maar om een strijd van fysieke, sociale en mentale krachten die samen het welzijn van een mens bepalen. Heelheid gaat dus verder dan een benoemen van de relatie tussen lichaam en geest.
Iedereen is vandaag de dag per definitie ziek
De gedachte dat gezondheid een compleet welzijn behelst is momenteel wereldwijd aanvaard. Maar omdat de nadruk op ‘compleet’ valt is iedereen per definitie ziek want ieder van ons heeft wel wat waarbij aan welzijn wordt ingeboet. Misschien onbedoeld wordt medicaliseren bij herstel zo onvermijdelijk. Een medicalisering die ook kostbaar blijkt, stelt de filosoof.
In onze netwerksamenleving van vandaag de dag kan heelheid worden gezien als een continue veranderende samenhang. Heelheid is daarmee een vernetwerkt proces waarin door samenhang en focus binnen dat ecosysteem een subject ontstaat. Samenhang en focus zijn daarin de zingeving. Herstel betekent zo beschouwd veel meer dan dat wat er gerepareerd wordt.
Ontredderd individu wordt gesubjectiveerd
In de netwerksamenleving is een individu als subject in beginsel een deelbaar wezen dat uit innerlijke crises ontstaat. Die crises worden aangestuurd door zelf-bevraging. Daarbij moeten vragen beantwoord worden als wie ben ik, wat is mijn rol en wat is de zin van dit alles? Zo wordt een ontredderd individu steeds gesubjectiveerd. Het individu wordt in de netwerksamenleving op die manier tot het intervidu. Niet de scheiding (‘di’) maar de verbinding, het tussen (‘inter’) staat in de benadering van Henk Oosterling voorop.
Daarop aansluitend houdt inter-esse een tussen-zijn in. Vanuit een open houding naar andere mensen worden nieuwe mogelijkheden en draagvlakken voor ontwikkeling gezocht. Andere levensvormen worden dan in verband gebracht met het begrip van gezondheid waarmee integrale gezondheid ontstaat. De ontwikkeling van integrale gezondheid vergt samenleven in deze brede zin met eerdergenoemde samenhang en focus.
De ‘inter-esse’ steunt op werk Hannah Arendt
Voor zijn brede kijk op ‘interesse’ steunt Oosterling op het werk van filosofe Hannah Arendt zoals zij interesse analyseert in ‘De menselijke conditie’. Interesse ziet Arendt als een politiek verschijnsel waarbij de mens het werkend en middelen gebruikend bestaan ontstijgt. Door te handelen en te spreken ontstaat iets ‘nieuws’ dat de filosofe aanduidt met geboortelijkheid ofwel nataliteit.
De huidige menselijke conditie wordt, stelt filosoof Oosterling, bepaald door ‘middelmatigheid’. Op de maat van onze middelen bewegen we ons door de wereld en we worden de maat genomen door onze media. Zo zijn we middel-matig. Omdat we via onze media in de wereld wortelen zijn we zelfs radicaal middelmatig.
[youtube https://www.youtube.com/watch?v=5hZH2yqUA44]
Inter-esse keerzijde radicale middelmatigheid
Ons zelfbewustzijn is een product van middelengebruik en dus middelmatigheid waarna we ons naar die middelen gaandeweg anders gaan verhouden. Maar met inter-esse worden denken en doen steeds op elkaar afgestemd. Daarmee is inter-esse de keerzijde van de eerdergenoemde radicale middelmatigheid.
Integrale gezondheid overstijgt die van het individu omdat we nu in een wereld leven waarin alles met alles verbonden is en alles op elkaar zal inwerken. Binnen dit ecosystemisch perspectief gaat het bij gezondheid niet meer om, dankzij herstel, compleet te raken maar om proportionele afstemming op fysieke, sociale en mentale uitdagingen.
Gezondheid is alert beheer van uitdagingen
Gezondheid is een strijd die behelst dat fysieke, sociale en mentale uitdagingen aangegaan worden. Dit gebeurt door de persoonlijke aanpassing bij en het beheer van de uitdagingen. Dit maakt onze gezondheid competitief. Daarbij overstijgt het vechten met jezelf een eigen ego.
Het aangaan van uitdagingen vergt een zekere alertheid tot het eigen lichaam, de eigen geest en tot anderen. Met de alertheid gaat het vooral om een omgevingsbewustzijn waarin zelfonderzoek belangrijk is. In de genoemde aspecten van Oosterling schuilt een mogelijkheid tot ondersteuning vanuit de haptonomie.
In de hier geschetste betekenis van gezondheid speelt begrip van herstel helemaal geen rol meer. Ziek of gezond zijn bestaan ook niet meer. Het is dan ook het netwerkdenken dat elk oppositioneel denken achter zich kan laten. Alert lichaamsdenken verdient in deze tijd daarom alle aandacht.
Literatuur
Henk Oosterling, ‘Gezondheid is een strijd – Van lijfsbehoud naar lichaamsdenken’, in: Mark Leegsma, ‘Filosofie bij Herstelondersteuning – Opnieuw denken over geestelijke gezondheid’, Kenniscentrum Phrenos, Stichting Psychiatrie en Filosofie, Utrecht, 2018, p. 126-142
Gegevens video
Henk Oosterling, ‘Broodje Filosofie: Waar geen wil is, is een weg | Henk Oosterling’, https://youtu.be/5hZH2yqUA44, videoproductie, Delft (Studium Generale TU Delft, Exposure Footage & Editing) 28-11-2017
Dankzegging
Annotatie
Drs. Leander P. Tijdhof, ‘Lichaamsdenken bij integrale gezondheid’, https://haptonomiehaptotherapie.com/2019/04/25/lichaamsdenken-bij-integrale-gezondheid/, Kennisweb haptonomie, Stichting Kenniscentrum Haptonomie Hapsis Utrecht (25 april 2019)